Sinif: Monocotyledoneae - Birləpəlilər print
- Hüceyrəli formalar
- Üst aləm: Eucaryota
- Aləm: Plantae
- Alt aləm: Embryophyta
- Şöbə: Angiospermae və ya Magnoliophyta
- Sinif: Monocotyledoneae
Birləpəli bitkilərin dünyada 60 fəsiləyə və 2800 cinsə aid 59000 növü vardır. Onlar örtülütoxumluların təxminən 25 %-ni təşkil edir. Birləpəlilərdə rüşeymdə bir ləpə yarpağı, ötürücü topaların qapalı olması, kambi qatının olmaması, ana kökün əvəzinə əlavə köklərin inkişaf etməsi, yarpağın paralel və ya qövsvari damarlanması, çiçəyin 3 üzvlü olması kimi əlamətlər səciyyəvidir. Əksəriyyətində yuxarı yarpaqların dəyişilməsindən əmələ gəlmiş sarğı yarpaqları ilə əhatə olunmuş, xırda çiçəklər yığılmış çiçək qrupları vardır. Sarğı yarpaqları rənglidirsə çiçək qrupu taca, yaşıldırsa kasacığa bənzəyir. Borulu-lifli topaları dağınıq və qapalıdırlar. Gövdənin qalınlaşması baş versə də, bu ikiləpəlilərdə müşahidə olunmayan yolla gedir. Gövdələri düyümlərə və düyümaralarına bölünür. Düyümaralarının içərisi boş olur, ancaq bəzi növlərdə, məsələn, qarğıdalıda düyümaralarının içərisi yumşaq parenxim toxuması ilə tutulur. Düyümaralarının qaidəsində meristema təbəqəsi yerləşdiyindən taxıllar interkalyar böyüyüllər. Yarpaqları növbəli düzülür, çox hallarda 2 cərgəlidir. Qın yaxşı inkişaf edib. Yarpaqaltlıqları yoxdur. Çiçəkyanlığı güclü reduksiyaya uğramışdır və ya yoxdur. Nadir hallarda birləpəlilər arasında kənarı dişli yarpaqlara, 2 üzvlü çiçəklərə, hətta 2 ləpəyə də təsadüf olunur. Birləpəlilər əksərən ot bitkiləridir, onlar arasında ağac və kol bitkiləri azdır. Azərbaycan florasında 31 fəsilə, 214 cins üzrə 944 birləpəli bitki növü müəyyən edilmişdir.
Azərbaycan florasının birləpəliləri (A. Əsgərov)
Fəsilənin adı | Cinslərin sayı | Növlərin sayı |
Alliaceae (Soğançiçəklilər) | 2 | 44 |
Araceae (Danaayağıçiçəklilər) | 2 | 5 |
Asparagaceae (Qulançarçiçəklilər) | 3 | 7 |
Amarillidaceae (Nərgizçiçəklilər) | 4 | 12 |
Asphodelaceae (Asfodelinalar) | 2 | 4 |
Alismataceae ( Süsənbərçiçəklilər) | 3 | 5 |
Butomaceae (Suoxuçiçəklilər) | 1 | 1 |
Commelinaceae (Kommelinaçiçəklilər) | 1 | 1 |
Convallariaceae (İnciçiçəyikimilər) | 2 | 4 |
Cyperaceae (Cilçiçəklilər) | 17 | 110 |
Dioscoreaceae (Dioskoridkimilər) | 1 | 1 |
Hemerocallidaceae (Günotukimilər) | 1 | 1 |
Hyacinthaceae (Sünbülçiçəklilər) | 8 | 38 |
Hydrocharitaceae (Suboyarlar) | 2 | 2 |
Iridaceae (Süsənçiçəklilər) | 3 | 33 |
Juncaceae (Ciğkimilər) | 2 | 31 |
Juncaginaceae (Ciğkimilər) | 1 | 2 |
Lemnaceae (Sugülüçiçəklilər) | 3 | 5 |
Liliaceae (Zanbaq) | 5 | 50 |
Melanthiaceae (Melantiumlar) | 3 | 12 |
Najadaceae (Nayaskimilər) | 2 | 3 |
Orchidaceae (Səhləbçiçəklilər) | 20 | 57 |
Poaceae (Qırtıckimilər) | 117 | 477 |
Potamogetonaceae (Suçiçəyikimilər) | 2 | 15 |
Ruppiaceae (Ruppiyakimilər) | 1 | 2 |
Smilacaceae (Mərəvcəkimilər) | 1 | 1 |
Sparganiaceae (Qurbağaotuçiçəklilər) | 1 | 6 |
Trilliaceae (Trilliyalar) | 1 | 1 |
Typhaceae (Ciyənçiçəklilər) | 1 | 9 |
Zannichelliaceae (Zannixeliyakimilər) | 1 | 3 |
Zosteraceae (Dənizotukimilər) | 1 | 2 |
Cəmi | 214 | 944 |
- Fəsilə: Butomaceae - Suoxuçiçəklilər
- Fəsilə: Hydrocharitaceae - Suboyarlar
- Fəsilə: Alismataceae - Süsənbərçiçəklilər
- Fəsilə: Juncaginaceae - Cığkimilər
- Fəsilə: Potamogetonaceae - Suçiçəyikimilər
- Fəsilə: Ruppiaceae - Ruppiyakimilər
- Fəsilə: Zosteraceae - Dənizotukimilər
- Fəsilə: Zannichelliaceae - Zannixeliyakimilər
- Fəsilə: Najadaceae - Nayaskimilər
- Fəsilə: Melanthiaceae - Melantiumlar
- Fəsilə: Iridaceae - Süsənkimilər
- Fəsilə: Liliaceae - Zanbaqçiçəklilər
- Fəsilə: Asphodelaceae - Asfodelinalar
- Fəsilə: Hyacinthaceae - Sünbülçiçəklilər
- Fəsilə: Alliaceae - Soğançiçəklilər
- Fəsilə: Hemerocallidaceae - Günotukimilər
- Fəsilə: Amarillidaceae - Nərgizçiçəklilər
- Fəsilə: Convallariaceae - İnciçiçəyikimilər
- Fəsilə: Asparagaceae - Qulançarkimilər
- Fəsilə: Smilacaceae - Mərəvcəçiçəklilər
- Fəsilə: Dioscoreaceae - Dioskoridkimilər
- Fəsilə: Trilliaceae - Trilliyalar
- Fəsilə: Orchidaceae - Səhləbçiçəklilər
- Fəsilə: Juncaceae - Cığkimilər
- Fəsilə: Cyperaceae - Cilçiçəklilər
- Fəsilə: Commelinaceae - Kommelinaçiçəklilər
- Fəsilə: Graminae - Taxıllar
- Fəsilə: Araceae - Danaayağıçiçəklilər
- Fəsilə: Lemnaceae - Sugülüçiçəklilər
- Fəsilə: Sparganiaceae - Qurbağaotuçiçəklər
- Fəsilə: Typhaceae - Ciyənçiçəklilər