Göbələklər olduqca müxtəlifdir. Onlar bir-birindən quruluşuna, ölçülərinə, yaşadığı yerə, fizioloji funksiyalarına görə fərqlənir. 20 – 26 ⁰C-də yaxşı böyüyüb inkişaf edir. Bu canlılar təbiətin hər cür şəraitində yaşamağa uyğunlaşmışlar. Onlara suda, torpaqda, ölü üzvi toxumalarda da rast gəlmək mümkündür. Bəzi göbələk növləri bitki, heyvan və insan toxumalarında parazitlik edir. Hesablamalara görə, meşə döşənəyinin biokütləsinin 78 – 90 %-i göbələklərin payına düşür (təxminən 5 t/ha).

Göbələklər aləminin nümayəndələri özlərində bitki və heyvan xüsusiyyətlərini birləşdirir. Aydın təzahür edən hüceyrə divarı, vegetativ vəziyyətdə hərəkətsizlik, sporlarla çoxalması, vitaminlər sintez etmək qabiliyyəti, qidanı sormaqla (adsorbsiya) qəbul etməsi kimi xüsusiyyətlər onları bitki aləminə yaxınlaşdırır. Lakin onlar:

• heterotrofluq;
• hüceyrə divarının tərkibində xitin maddəsinin olması (bu buğumayaqlıların xarici skeletində rast gəlinir);
• hüceyrələrdə xloroplastın və fotosintetik piqmentlərin olmaması;
• ehtiyat maddə kimi qlikogenin toplanması;
• metabolizm məhsulu olan sidik cövhərinin yaranması və ifrazı kimi bitkilərdə olmayan, yalnız heyvanlara xas olan xüsusiyyətlərə də malikdir.

Bu xüsusiyyətlər onları eukariot orqanizmlərin ən qədim nümayəndəsi hesab etməyə əsas verir. Hesab edilir ki, göbələklər və bitkilər bir-birindən asılı olmayaraq fərqli su mikroorqanizmlərindən yaranmışdır.

Göbələklər cinsi və qeyri-cinsi yolla çoxalır. Qeyri-cinsi çoxalma mitselinin hissələri (tumurcuqlama), hiflərin fraqmentasiyası və ya ayrı-ayrı hüceyrələr (spor) hesabına çoxalır. Bu hüceyrələr yeni mitselinin yaranmasına əsas olur. Maya göbələkləri tumurcuqlama ilə çoxalır. Qeyri-cinsi çoxalma endogen və ekzogen sporlar vasitəsilə də həyata keçə bilir. Endogen sporlar xüsusi ixtisaslaşmış hüceyrələrin – sporangiyaların daxilində yaranır. Ekzogen sporlar və ya konidilər mitselinin xüsusi şişlərinin (konidi daşıyıcıları) ucunda formalaşır. Əlverişli şərait zamanı inkişaf edən spordan yeni mitseli yaranır. Göbələklərin cinsi çoxalması müxtəlif cür olur. Bəzi göbələklərdə bu proses hiflərin sonunda yerləşən 2 hüceyrənin (erkək və dişi qametlərin) qovuşması nəticəsində baş verir.

Göbələklər digər orqanizmlərlə simbioz yaşaya bilir. Məsələn, onlar yosunlarla və ya sianobakteriyalarla simbioz əlaqə yaradıb, şibyələri əmələ gətirir. Onlar ali bitkilərin köklərinə sarılaraq hiflər vasitəsilə onlara daxil olur və mikoriz (yun. miko – göbələk, rizo - kök) adlanan struktur (kök + göbələk) yaradır.

Mikoriz strukturu – göbələklərin ağac kökləri ilə simbioz əlaqəsi

Bu cür simbioz bitkilərin fosfatlara olan tələbatını ödəyir. Məsələn, yerüstü bitkilərin 80%-i və bir çox kənd təsərrüfatı bitkiləri Glomus versiforme göbələyi ilə simbioz formalaşdırır. Bu göbələk onların köklərində yaşayaraq bitkilərə fosfatları və qidalı mineral maddələri rahat mənimsəməyə imkan yaradır. Göbələk isə bunun müqabilində ağacdan üzvi maddələr alır. Onlarda fotosintez olmadığından üzvi maddələri sintez edə bilmir. Məhz bu səbəbdən bir çox qiymətli göbələkləri süni surətdə yetişdirmək mümkün olmur.

Bu aləmin nümayəndələri arasında həm birhüceyrəli (mikroskopik), həm də çoxhüceyrəli (ali) göbələklərə rast gəlinir.

Göbələyin meyvə cismi (miseli) – nazik, şaxələnmiş böyüyən və yanlara şaxələnən uc saplar (hif) sistemindən ibarətdir. Başqa sözlə, hiflərin məcmusu miseli yaradır. Hər bir hif çoxnüvəli hüceyrələrdən ibarət nazik və sərt xitin (azot tərkibli polisaxarid) divarla əhatə olunmuşdur.

Miselinin quruluşu

Göbələklərdə miselilər arakəsməsiz (septasız) və arakəsməli (septalı) olur. İbtidai göbələklər (xitridiomitsetlər, oomitsetlər və s.) əsasən septasız, ali göbələklər isə septalı olur.

Göbələklər göbələyəbənzər orqanizmlərə (selikli göbələklər, oomisetlər və s.) və əsl göbələklərə (kisəli və bazidili) ayrılır. İbtidai göbələklər birhüceyrəli orqanizmlərdir. Onlar çoxlu nüvəyə malik olan tamamən bir hüceyrədən ibarət olur. Ali göbələklər çoxhüceyrəli orqanizmlərdir.

Sporlar (bəzi xüsusi hallar istisna olmaqla) hava vasitəsilə yayılır. Ən xəfif külək belə millimetrin mində bir hissəsi qədər olan xırda tozcuqları böyük məsafələrə yayır. Bu zaman küləyin istiqaməti və sürəti, havanın rütubəti və yağıntılar təsadüfi xarakter daşıyır. Sporlar yalnız əlverişli şəraitə (temperatur və rütubət) düşdükdə inkişaf edir.

Meyvə cisminin yaranması üçün eyni yerdə eyni növə aid, lakin müxtəlif cinsli 2 spor olmalıdır. Yalnız bu şəraitdə meyvə cismi inkişaf edir. Lakin iri göbələklərdə inkişaf 2 yolla gedir: birinci yol kisəli göbələklərin (askomisetlər), ikinci variant isə bazidial (bazidiomisetlər) göbələklərin yaranmasına səbəb olur.

Kisəli (A) və bazidial (B) göbələklərin formalaşması

Yeməli papaqlı göbələklərə ağ göbələk (Boletus edulis), ağcaqovaq göbələyi (Leccinum versipelle), tozağacı göbələyi (Leccinum crocipodium), Lactarius deliciosus, Cantharellus cibarius, Lactarius resimus və s. misal göstərmək olar. Solğun milçəkqıran (Amanita phalloides), kükürdü hifoloma (Hypholoma capnoides), narıncı hiqroforopis (Hygrophoropsis aurantiaca) isə zəhərli göbələklərdir. Zəhərli göbələklərin qəbulu kəskin zəhərlənmə, bəzi hallarda isə ölümlə nəticələnə bilər. Köhnə yeməli göbələklər də zəhərli ola bilir.

Kif göbələklərinin ölçüləri kiçik, çoxalma sürəti isə böyükdür, onlar yaşama mühitinə az tələbkar olur. Mukor (ağ kif) göbələyi (Mucor sp.) geniş yayılmışdır. O, birhüceyrəli göbələk olub, sporlar vasitəsilə çoxalaraq çörək, tərəvəz və mürəbbə üzərində yumşaq tüklü kif qatı əmələ gətirir. Bir çox kif göbələkləri xalq təsərrüfatına böyük ziyan vurur. Onlar ərzaq məhsullarını korlayır, meşə məmulatlarını sıradan çıxarır, bitki, heyvan və insanları xəstəliklərə yoluxdurur. Digər kif göbələyi penisilldir (Penicillium notatum). O, çoxhüceyrəli göbələk olub, sporlarla çoxalır. Ondan penisillin alınır. Penisillin ilk kəşf edilmiş antibiotik olub, iltihabaqarşı vasitə kimi istifadə edilir. O, xəstəliktörədici bakteriyaları məhv edir.

Maya göbələkləri 1500-dən çox növ olub tumurcuqlama vasitəsilə çoxalan sferik formalı birhüceyrəli göbələklərdir. Onlar şəkər birləşmələrinin çox olduğu mühitdə inkişaf edərək onu spirtə və karbon qazına çevirir. Maya göbələklərinin bu xüsusiyyətindən çörəkbişirmə, spirt emalı, şərabçılıq, qənnadı-şirniyyat sənayesində geniş istifadə edilir.

Yırtıcı göbələklər (hifomisetlər) 200 növ olub xırda mikroskopik heyvanlarla (nematodlar, kolovratkalar, ibtidailər, xırda həşəratlar) qidalanır (məsələn, Zoophagus tentaculum).

Parazit göbələklər bitkilərdə müxtəlif xəstəliklər yaradır. Məsələn, Ustilago tritici və U. nuda buğda və arpa sünbüllərini, Claviceps sp. çovdarı, Puccinia gramini bitkilərin yarpaq və gövdələrini zədələyir (pas xəstəliyi), Uncinula sp., Erysiphe sp., Sphaerotheca sp. isə bitkilərdə unlu şeh xəstəliyi törədir. Sporlar vasitəsilə çoxalan göbələklər böyük sürətlə yayılaraq kənd təsərrüfatına ciddi ziyan vurur. Qov göbələkləri (Polyporales sırası) meşə təsərrüfatına zərər yetirir. Bəzi parazit göbələklər (Trichophyton violaceum, Microsporum sp., Candida albicans, Malassezia furfur, Piedraia hortae, Trichosporon beigelii) insanlarda bir sıra xroniki xəstəliklər (mikoz, kandidamikoz, dəmrov və s.) törədir.

Saprofit göbələklər təbiətdə maddələr dövranında böyük rol oynayır. Onlar ölmüş bitki və heyvanların üzvi qalıqlarını minerallaşdırır. Bu göbələklər bakteriyalarla birlikdə redusent funksiyasını yerinə yetirir.

Natamam göbələklərə 30 000-ə yaxın növ daxildir. Müxtəlif coğrafi zonalarda geniş yayılmışdır. Onların arasında həm saprofit, həm də parazit formalar ayırd edilir. Bu orqanizmlərin ən geniş yayılmış növü Fusarum göbələyidir. Penicillium və Aspergillus göbələkləri də geniş yayılmışdır. Bu göbələklərdən məişət sənayesində, fumar, limon və digər üzvi turşuların və fermentlərin alınmasında istifadə edirlər. Bunların bəzi növləri antibiotiklərin produsentləridir. Tibbdə və baytarlıqda geniş istifadə olunur. Son təsnifatlarda bu qrup Ascomycota və Basidiomycota daxilində təsnifləşib.

         Göbələklərin müasir təsnifatı (John Webster, 2007; İbrahimov A. və b., 2008)

	Şöbə	Sinif və alt-sinif (a.s.)	Sıra
	Myxomycota (1000 növ)	Myxomycetes	Echinosteliales, Liceales, Trichialıes, Stemonitales, Physarales
	Plasmodiophoromycota (700 növ)	Plasmodiophoromycetes	Plasmodiophorales
	Oomycota (1000 növ)	Oomycetes	Woroninales, Lagenidiales, Leptomitales, Saprolegniales, Peronosporales
		Hyphochytridiomycetes	Hyphochytriales
	Chytridiomycota (1000 növ)	Chytridiomycetes	Harpochytriales, Chytridiales, Blastocladiales, Monoblepharidales
	Zygomycota (1000-dən çox növ)	Zygomycetes	Mucorales, Zoopagales, Endogonales, Entomophthorales, Dimargaritales, Kickxellales, Trichomycetes, Eccrinales, Amoebidiales
	Ascomycota (30 000 növ)	Hemiascomycetes	Endomycetales, Protomycetales, Taphrinales
		Plectomycetes	Eurotiales
			Onygenales
			Erysiphales
		Pyrenomycetes	Ceratostomales, Sordariales, Melanosporales, Chaetomiales, Xylariales, Coronophorales, Hypocreales, Clavicipitales, Diatrypales, Diaportales, Pezizomycetes
		Discomycetes	Phacidiales, Leotiales (Helotiales), Pezizales, Helvellalis, Tuberales
		Loculoascomycetes	Myringiales, Asterinales, Carnodiales, Dothideales, Chaetothyriales, Pleosporales
		Laboulbeniomycetes	Laboulbeniales, Spathulosporales
	Basidiomycota (32 000 növ)	Agaricomycetes	Agaricomycetidae, Phallomycetidae
		Holobasidiomycetes	Exobasidiales
		(a.s.) Hymenomycetidae	Aphyllophorales, Agaricales s.l.
		(a.s.) Gasteromycetidae	Sclerodermatales, Melanogastrales, Tulostomales, Lycoperdales, Nidulariales, Phallales, Hymenogastrales, Podaxales
		Heterobasidiomycetes	Auricullariales, Tulasnellales, Tremellales, Dacrymycetales
		Teliobasidiomycetes	Ustilaginales, Uredinales
	Deuteromycota (25 000-dən çox növ)	Hyphomycetes	Hyphomycetales, Stilbellales
		Caelomycetes	Acervulales, Pseudopycnidiales, Pycnidiales

Azərbaycanda Bioloji Müxtəliflik Konvensiyası üzrə Birinci Milli Məruzəyə əsasən, ölkə ərazisində 5000-dən çox göbələk təyin edilmişdir.

Azərbaycan ərazisində rast gəlinən göbələklər (Sadıqov A., 2007)

Azərbaycanca adı	Elmi adı	İnsan orqanizminə təsiri
Agaricus campestris	Adi şampinyon	İkinci kateqoriyalı yeməli
A. bisporus	İkisporlu şampinyon	İkinci kateqoriyalı yeməli
A.silvaticus	Meşə şampinyonu	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Amanita rubescens	Çəhrayi amanita	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Amanitopsis vaginata	Boz qaravul	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
A. fulva	Qızılı qaravul	Yeməli deyil
A. inaurata	Sarı qaravul	Yeməli deyil
Armillaria mellea	Payız kötükcəsi	Üçüncü kateqoriyalı yeməli
Boletus aestivalis	Yay boletusu	Birinci kateqoriyalı yeməli
B. appendiculatus	Çıxıntılı boletus	Birinci kateqoriyalı yeməli
B. betulicola	Tozağac boletusu	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
B. calopus	Gözəlayaqlı boletus	Yeməli deyil
B. edulis	Ağ göbələk	Birinci kateqoriyalı yeməli
B. erythropus	Qırmızıayaq boletus	İkinci kateqoriyalı yeməli
B. impolitus	Ağımtıl boletus	Birinci kateqoriyalı yeməli
B. luridus	Palıd boletusu	Yeməli deyil
B. queletii	Kele boletusu	Yeməli deyil
B. regius	Qəşəng boletus	Birinci kateqoriyalı yeməli
Calvatia utriformes	Torpaqvari kalvatia	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Cantharellus cibarius	Sarıca	Üçüncü kateqoriyalı yeməli
Clavariadelphus ligula	Dilvari klavariadelfus	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Clavulina cristata	Daraqvari klavulina	Yeməli deyil
Coprinus comatus	Kilkəli peyinər	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Cortinarius collinitus	Dik kortinarius	Yeməli deyil
Flammulina velutipus	Qış kötükcəsi	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Helvella crispa	Qıvrım helvella	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
Hygrophorus aurantiaca	Yalançl sarıca	Yeməli deyil
Hydnum repandum	Oyuqlu hidnum	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Gomphidius glutinosus	Yapışqanlı qonfidiya	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Gyrodon lividus	Boz-bənövşəyi girodon	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Gyromitra esculenta	Adi malbeyni	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
Gyroporus castaneus	Şabalıd giroporus	İkinci kateqoriyalı yeməli
Laccaria laccata	Çəhrayi lakkata	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Lactarius torminalis	Çəhrayi südlücə	Birinci kateqoriyalı yeməli
L. deliciosus	Narıncı südlücə	Birinci kateqoriyalı yeməli
L. insulsus	Palıd südlücəsi	Birinci kateqoriyalı yeməli
L. piperatus	İstiotlu südlücə	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
L. scrobiculatus	Batıqlı südlücə	Yeməli deyil
Laetiporus sulphureus	Kükürdü qov göbələyi	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Lentinus tigrinus	Miləmli tiqrinus	Yeməli deyil
Leccinum griseum	Boz leksin	İkinci kateqoriyalı yeməli
Lepista nuda	Bənövşəyi lepista	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Lycoperdon perlatum	Dişcikli tozanaq	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Lyophyllum ulmarium	Qarağac liofili	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
Macrolepiota procera	Hündür çətirgöbələk	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Marasmius scorodonius	Sarımsaqqoxulu çürüməz	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
M. oreades	Çəmən çürüməzi	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Morchella esculenta	Yeməli quzuqarnı	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
M. conica	Konusvarı quzuqarnı	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
Panus rudis	Kobud panus	Yeməli deyil
Phallus impudicus	Adi fallus	Yeməli deyil
Pleurotus cornucopiae	Bollu asılqal	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Polyporus squamosus	Pulcuqlu qov göbələyi	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
P. ostreatus	Adi asılqal	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Psatyrella candolleana	Kandol psatirellası	Yeməli deyil
Russula adusta	Qaraca alkövrək	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
R. delica	Qəşəng russula	İkinci kateqoriyalı yeməli
R. foetens	Acıqoxu	Yeməli deyil
R. vesca	Yeməli alkövrək	Üçüncü kateqoriyalı yeməli
R. virescens	Yaşılvari alkövrək	Üçüncü kateqoriyalı yeməli
Suillus luteus	Sarı yağlıca	İkinci kateqoriyalı yeməli
S. granulatus	Dənəvər yağlıca	İkinci kateqoriyalı yeməli
S. bovinus	Çəpiş yağlıcası	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
Volvariella bombycina	İpəkvari volvariella	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
V. volvacea	Volvariella	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
Xerocomus badius	Şabalıdı qurutel	İkinci kateqoriyalı yeməli
X. chrysenteron	Çat-çat qurutel	Dördüncü kateqoriyalı yeməli
X. subtomentosus	Yaşıl qurutel	Üçüncü kateqoriyalı şərti yeməli
X. rubellus	Qızaran qurutel	Dördüncü kateqoriyalı yeməli

• Alt-aləm: Selikli göbələklər və ya Miksomisetlər (Myxobionta)
• Alt-aləm: Əsl göbələklər (Mycobionta)